Empiryczne poznawanie zjawisk przyrodniczych przez dzieci w wieku przedszkolnym – program
Wprowadzenie
Naturalną potrzebą każdego człowieka jest dążność do poznania i zrozumienia otaczającej go rzeczywistości. Dziecko musi przede wszystkim zrozumieć świat, w którym żyje.
Świat przyrody jest optymalnym środowiskiem dostarczającym dziecku wielu wrażeń, spostrzeżeń, doświadczeń oraz prowokującym do werbalizacji swoich emocji i samodzielnego działania. Nauki przyrodnicze to niezbędne źródło pomocy w poznawaniu i rozumieniu otaczającego nas świata. Szczególnego znaczenia nabierają pierwsze kroki stawiane w tej dziedzinie: pierwsze doświadczenia, pierwsze intuicje, fascynacje, najpiękniejsze i najsilniejsze przeżycia przy samodzielnym odkrywaniu tajników przyrody. Fizyka i chemia na poziomie edukacji przedszkolnej są piękne, fascynujące, mają w sobie coś z bajki i czarów. Nauczyciel swoimi działaniami powinien zbudować pomost pomiędzy skomplikowanymi formułami z podręczników, a „tęczowymi zajączkami” w pryzmacie.
Podstawowym zadaniem nauczyciela jest dostarczenie dziecku możliwości poznawania przyrody poprzez aktywny i bezpośredni kontakt z nią i jej zjawiskami. Dziecko powinno oglądać, szukać, porównywać, obserwować, badać, eksperymentować. Tylko dzięki tym działaniom ma szansę w pełni poznać otaczający je świat. Obserwując, dokonuje szeregu operacji umysłowych, takich jak: analiza, synteza, porównywanie, poszukiwanie cech wspólnych i różnych, aż wreszcie dochodzi do uogólnień, które są podstawą tworzenia pojęć przyrodniczych o charakterze ogólniejszym. W związku z tym rolą nauczyciela jest nauczenie dziecka dokładnego obserwowania za pomocą kilku zmysłów, stworzenie warunków do dokładnej obserwacji, kształtowanie uwagi dzieci (koncentracji, zainteresowania, właściwego zachowania), wspomaganie w dokonywaniu właściwych spostrzeżeń oraz dostosowanie posiadanej wiedzy do możliwości percepcyjnych dziecka, co otwiera drogę pytaniom, ukazuje wiedzę w atrakcyjnym świetle. Nauczyciel wychowawca to mistrz, przyjaciel dziecka, który mniej naucza, a więcej dzieli się swoimi odczuciami. Jest uważny, skierowany na wychowanków, skupia ich uwagę, patrzy, doświadcza z nimi, a dopiero na końcu mówi.
Stawianie dziecka w roli obserwatora i eksperymentatora pozwala na rozwiązywanie i sprawdzanie interesujących go problemów w toku własnej działalności. Podczas takich sytuacji edukacyjnych pomagamy wychowankom w uporządkowaniu obrazu otaczającego świata. Doświadczenia przeprowadzone w grupie przedszkolnej aktywizują wszystkie analizatory, sprzyjają pełniejszemu przyswojeniu materiału wynikającego z programu, pozwalają dzieciom na samodzielne odkrywanie odpowiedzi i formułowanie wniosków. Jednoczesne realizowanie różnorodnych zadań wychowawczo-dydaktycznych stwarza możliwość wielostronnego i intensywnego uczestnictwa dziecka w działaniu, przeżywaniu i poznawaniu otaczającego świata.
Zaspokojenie potrzeby poznania świata za pomocą działania i zmysłów, wynikającej z zainteresowań samego dziecka, jest podstawą realizacji treści omawianego zagadnienia edukacyjnego.
Jako motto w pracy z dziećmi przedszkolnymi niech posłuży przysłowie chińskie:
„Słyszę – Zapominam
Widzę – Pamiętam
Czynię – Rozumiem”
Treści programowe zostały zgrupowane wokół problemów:
- Poznawanie żywiołu – Ziemia.
- Obserwowanie i odkrywanie żywiołu – Woda.
- Odkrywanie i badanie żywiołu – Powietrze.
- Eksperymentowanie i obserwowanie zjawisk falowych – Akustyka, Optyka.
